Το BBC αγάπησε τα σανδάλια του Μελισσινού στου Ψυρρή – «Οι Beatles και η Τζάκι Κένεντι ήταν πελάτες»

Στους πρόποδες της Ακρόπολης, η οικογένεια Μελισσινού κατασκευάζει χειροποίητα δερμάτινα σανδάλια για περισσότερο από έναν αιώνα, που έχουν ταιριάξει στα πόδια της Σοφία Λόρεν και του Τζον Λένον. Τώρα, μια νέα γενιά επανερμηνεύει την κληρονομιά της οικογένειας στα υποδήματα κατά παραγγελία.

Προτού η Αθήνα αποκτήσει εκατοντάδες καταστήματα με σουβενίρ, είχε τον αυτόκλητο «Ποιητή Σανδαλοποιό». Τεχνίτης και συγγραφέας ποίησης, ο Σταύρος Μελισσινός ήταν ο πρώτος σύγχρονος τσαγκάρης που προσάρμοσε δερμάτινα σανδάλια αρχαιοελληνικού τύπου σε μοντέρνα καθημερινά υποδήματα.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, τα σχέδιά του είχαν γίνει ανάρπαστα από το πλήθος του τζετ-σετ που διέσχιζε την Ευρώπη. Η Σοφία Λόρεν πέρασε από εκεί για να φτιάξει ένα ζευγάρι σανδάλια ενώ γύριζε το Παιδί και το Δελφίνι στην Ελλάδα.

Στη συνέχεια ήρθαν η Ίνγκριντ Μπέργκμαν, η Τζάκι Κένεντι Ωνάση και ο Τζον Λένον, οι οποίοι ανακάλυψαν το ταπεινό εργαστήριο στου Ψυρρή ενώ επισκέπτονταν την Ελλάδα αναζητώντας ένα νησί για να αγοράσουν.

Ο Μελισσινός κληρονόμησε το μαγαζί, που άνοιξε αρχικά το 1920 από τον πατέρα και τον θείο του, και το μετέτρεψε σε ένα «κέντρο τέχνης, λογοτεχνίας και δημιουργικής δερματοποιίας» όπως ο ίδιος περιγράφει το εκλεκτικό ατελιέ Melissinos Art – The Poet Sandal Maker.

«Μια ξεκάθαρα ελληνική εμπειρία»

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Σταύρος Μελισσινός αποσύρθηκε και παρέδωσε τη σκυτάλη στον γιο του, Παντελή, θεατρικό συγγραφέα και καλλιτέχνη. Εν μέρει στούντιο, εν μέρει σκηνή, ο χώρος είναι γεμάτος με απομεινάρια από επισκέψεις διασημοτήτων: μια υπογεγραμμένη φωτογραφία της Σάρα Τζέσικα Πάρκερ, μια φωτογραφία του Παντελή με τον Αμερικανό κωμικό Μπομπ Σάγκετ και ένας κατάλογος με στυλ σανδαλιών που φέρει ονόματα όπως «Μαρία Κάλλας» και «Τζέρεμι Άιρονς».

Καθώς ο Παντελής προσαρμόζει κατά παραγγελία ένα ζευγάρι Spartan σανδάλια για μια γυναίκα από το Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνας, ο λευκός σκύλος του Poy-Poy κουλουριάζεται σε μια πολυθρόνα αντίκα δίπλα σε ένα χειροποίητο, αφηρημένης τέχνης τραπέζι του καφέ που θα μπορούσε να δει κανείς ως  έκθεμα στο MoMA.

«Οι πελάτες δεν έρχονται μόνο για τα σανδάλια. Συρρέουν εδώ για μια ξεκάθαρα ελληνική εμπειρία» γράφει η Julia Eskins στο BBC εντυπωσιασμένη από τον λαογραφικό θησαυρό που ανακάλυψε στην Αθήνα.

Όταν ο Σταύρος Μελισσινός άρχισε να κατασκευάζει σανδάλια αρχαιοελληνικού τύπου για καθημερινή χρήση, τα οποία μέχρι εκείνη την εποχή χρησιμοποιούνταν κυρίως σε θεατρικές παραστάσεις, συνέβαλε στο να εκτοξεύσει το κατάστημά του στο διεθνές προσκήνιο

Το ελληνικό sandálion

«Εξάλλου, τα σανδάλια αποτελούν εδώ και καιρό σύμβολο κύρους και δεξιοτεχνίας στην Ελλάδα» συνεχίζει η Julia Eskins στο BBC.

Η λέξη σανδάλι προέρχεται από το ελληνικό sandálion, με απεικονίσεις των υποδημάτων να εμφανίζονται σε μύθους όπως αυτός του Ερμή, του θεού-αγγελιοφόρου που συχνά παρουσιάζεται με φτερωτά σανδάλια. Αυτά τα παραδοσιακά σανδάλια, που φορούνταν από φιλοσόφους, ηθοποιούς και πολεμιστές, συχνά κατασκευασμένα από δέρμα και φελλό, ενσάρκωναν τη διασταύρωση της χρησιμότητας και της μόδας στην Αρχαία Ελλάδα, με τα διάφορα στυλ να αντικατοπτρίζουν το φύλο, την ηλικία, ακόμη και την κοινωνική θέση του χρήστη στην κοινότητα.

Όταν ο Σταύρος Μελισσινός άρχισε να κατασκευάζει σανδάλια αρχαιοελληνικού τύπου για καθημερινή χρήση, τα οποία μέχρι εκείνη την εποχή χρησιμοποιούνταν κυρίως σε θεατρικές παραστάσεις, συνέβαλε στο να εκτοξεύσει το κατάστημά του στο διεθνές προσκήνιο πολύ πριν ο κόσμος ανακαλύψει τα σανδάλια του ποιητή μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

«Αργότερα, ρώτησα τον πατέρα μου γιατί δεν πήρε αυτόγραφο από τους Beatles… Μου είπε απλά «έπρεπε να πάρουν το δικό μου αυτόγραφο κανονικά»»

Όταν πέρασαν οι Beatles

«Τότε, όλα διαδίδονταν από στόμα σε στόμα» λέει ο Παντελής. Η Μύκονος ανθούσε με συχνές επισκέψεις του διεθνούς jet set, του Έλληνα μεγαλοεφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση, της συζύγου του, Τζάκι, και προσωπικότητες όπως η Ελίζαμπεθ Τέιλορ και η Μαρία Κάλλας.

«Όταν ο κόσμος έβλεπε αυτά τα είδωλα να φορούν τα σανδάλια μας, δημιουργήθηκε ένα φαινόμενο μανίας γύρω από το μικρό μας κατάστημα».  Μια από τις πιο θρυλικές συγκρούσεις με τη φήμη ήρθε το 1967, όταν πέρασαν οι Beatles.

«Ο μεγαλύτερος αδελφός μου ήταν μόλις 13 ετών τότε και έτυχε να είναι εκεί» λέει ο Παντελής. «Ήταν τόσο μεγάλος θαυμαστής που παραλίγο να πάθει καρδιακή προσβολή βλέποντας τα είδωλά του να δοκιμάζουν σανδάλια. Αργότερα, ρώτησα τον πατέρα μου γιατί δεν πήρε αυτόγραφό τους… Μου είπε απλά «έπρεπε να πάρουν το δικό μου αυτόγραφο κανονικά». Αυτή η στιγμή αποτυπώνει τέλεια την ήρεμη αυτοπεποίθησή του».

Πρόσφατα, ο Παντελής έφτιαξε σανδάλια για τους Μπάιντεν. «Στην αρχή δεν τους αναγνώρισα» λέει. «Μόνο όταν συστήθηκε η Άσλεϊ Μπάιντεν μου έκανε κλικ»

Και οι μυστικές υπηρεσίες στου Μελισσινού

Ο Σταύρος Μελισσινός χρησιμοποίησε το μαγαζί όχι μόνο ως χώρο κατασκευής σανδαλιών, αλλά και ως πλατφόρμα για να μοιράζεται την ποίηση που έγραφε. Ήταν αυτός ο καλλιτεχνικός συνδυασμός που προσέλκυε τους επισκέπτες και έκανε την εμπειρία αδύνατο να επαναληφθεί, παρόλο που το κατάστημα είχε το μερίδιο του από αντιγραφείς με την πάροδο των ετών.

Ο Σταύρος είναι πλέον στα 90 του χρόνια, αλλά το κασέ του καταστήματος δεν έχει ξεθωριάσει. Πρόσφατα, ο Παντελής έφτιαξε σανδάλια για τους Μπάιντεν. «Στην αρχή δεν τους αναγνώρισα» λέει. «Μόνο όταν συστήθηκε η Άσλεϊ Μπάιντεν μου έκανε κλικ. Ξαφνικά, συνειδητοποίησα ότι το εργαστήριο είχε περικυκλωθεί αθόρυβα από τις μυστικές υπηρεσίες».

Ένα «αυθόρμητο μικρό πάρτι»

«Κάθε μέρα, το ατελιέ προσελκύει ένα μικρό πλήθος ανθρώπων που ανυπομονούν να αποκτήσουν ένα ζευγάρι από τα χειροποίητα σανδάλια του» συνεχίζει η Julia Eskins στο BBC. «Ο Παντελής, ο οποίος αντλεί έμπνευση από την αρχαία ελληνική μυθολογία και τη σύγχρονη τέχνη, χρησιμοποιεί πλήρως δερμάτινα, φυτικής επεξεργασίας δέρματα από την Κρήτη για να δημιουργήσει κομμάτια όπως τα μίνιμαλ σανδάλια με διπλό λουράκι Socrates και Diogenes.

»Το δέρμα φυσικού χρώματος σκουραίνει σε ένα πλούσιο καφέ με την πάροδο του χρόνου – μια πατίνα που μπορεί να επιταχυνθεί με baby oil ή βαζελίνη. Η κατασκευή κάθε ζευγαριού διαρκεί περίπου 30 λεπτά, αν και ο χρόνος αναμονής ποικίλλει ανάλογα με το πόσο φορτωμένο είναι το κατάστημα. Ο Παντελής παρομοιάζει την ατμόσφαιρα με ένα «αυθόρμητο μικρό πάρτι», ειδικά κατά τη διάρκεια της υψηλής περιόδου της Ελλάδας μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου».

Η χορογραφία των χεριών του πατέρα

Αλλά όχι πολύ μακριά, ένα άλλο εργαστήριο φέρει επίσης το όνομα της οικογένειας, αν και η προσέγγισή του είναι ελαφρώς διαφορετική.  Ενώ ο Παντελής κληρονόμησε το αρχικό κατάστημα σανδαλιών, η μικρότερη αδελφή του, η Ολγιάννα, χάραξε το δικό της δρόμο με τα Olgianna Melissinos Sandals.

«Ήθελα να συνεχίσω την κληρονομιά, αλλά με τους δικούς μου όρους» λέει. Αν και ο πατέρας της δεν της δίδαξε ποτέ επίσημα την τέχνη του, απορρόφησε τις τεχνικές του κατά τη διάρκεια των καλοκαιριών που δούλευε στο οικογενειακό κατάστημα και άνοιξε το ατελιέ της το 2004.

«Μια μέρα, όταν παρακολουθούσα τα χέρια μου να δουλεύουν, ήταν σαν μια χορογραφία των χεριών του πατέρα μου» λέει. «Αλλά από ένα σημείο και μετά, δημιουργείς τη δική σου χορογραφία».

Αυτό το φυσικό ένστικτο, σε συνδυασμό με την άνεση και την κομψότητα, της έχει αποφέρει μια πιστή πελατεία, ορισμένοι από τους οποίους κάνουν το κατάστημά της την πρώτη τους στάση μετά την άφιξή τους στην Αθήνα.

Ενώ ο Παντελής κληρονόμησε το αρχικό κατάστημα σανδαλιών, η μικρότερη αδελφή του, η Ολγιάννα, χάραξε το δικό της δρόμο με τα Olgianna Melissinos Sandals. «Ήθελα να συνεχίσω την κληρονομιά, αλλά με τους δικούς μου όρους»

Μια ανθρώπινη σχέση

Η προσέγγισή της Ολγιάννας δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες της να δημιουργήσουν δερμάτινα σανδάλια σε έντονα χρώματα ή μεταλλικά, εκτός από τα κλασικά σε φυσικές αποχρώσεις.  Μέρος αυτού που παρακινεί την Ολγιάννα είναι η επιθυμία της να κάνει κάθε άνθρωπο να αισθάνεται καλά. Θυμάται να σχεδιάζει ένα ζευγάρι σανδάλια για μια γυναίκα γύρω στα 50 που δεν ήταν ευχαριστημένη με τον τρόπο που έδειχναν τα πόδια της με τα ανοιχτά παπούτσια.

«Ήρθε στο κατάστημα κλαίγοντας και μου είπε «περπάτησα περίπου 3 χιλιόμετρα με τα παπούτσια σας και είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που αισθάνθηκα πραγματικά κομψή». Κι εγώ συγκινήθηκα».

Για την Oλγιάννα, η κατασκευή σανδαλιών έχει να κάνει τόσο με τους ανθρώπους όσο και με την τέχνη. «Θυμούνται την εμπειρία και τη συζήτηση».

Αυτή η ανθρώπινη σχέση είναι μία από τις κινητήριες δυνάμεις που ωθούν όλο και περισσότερους ταξιδιώτες να αναζητούν χειροποίητα αναμνηστικά αντί για τουριστικά μπιχλιμπίδια.

«Σύμφωνα με την έκθεση ταξιδιωτικών τάσεων της Expedia για το 2025, σχεδόν οι μισοί από τους ταξιδιώτες που συμμετείχαν στην έρευνα δηλώνουν ότι πλέον δίνουν προτεραιότητα σε τοπικά κατασκευασμένα ειδικά αντικείμενα που δεν μπορούν να αγοράσουν στην πατρίδα τους» προσθέτει η Julia Eskins στο BBC.

Αθηναϊκό ντιζάιν

«Ο κόσμος συχνά εκπλήσσεται από το πόσο ζωντανή και δημιουργική είναι η ελληνική σκηνή του ντιζάιν» λέει η Αγαθή Κεφάλα, μια ξεναγός με έδρα την Αθήνα, η οποία διευθύνει περιηγήσεις για ψώνια μέσω του Withlocals.

«Υπάρχει μια βαθιά αίσθηση υπερηφάνειας για τη χειροτεχνία και οι επισκέπτες μπορούν πραγματικά να δουν τη διαδικασία, να ακούσουν τις ιστορίες και να συνδεθούν με τον δημιουργό».

Αφού της ζητούσαν συνεχώς συστάσεις για ψώνια από φίλους και συγγενείς, η Κεφάλα είδε την ευκαιρία να μοιραστεί μερικά από τα αγαπημένα της σημεία που δεν υπάρχουν συνήθως σε οδηγούς. Σήμερα, οδηγεί τους ταξιδιώτες σε καταστήματα που ειδικεύονται στα χειροποίητα κεραμικά, τα δερμάτινα είδη, τα λινά ρούχα, το ελαιόλαδο, το μέλι και τη βιολογική περιποίηση του δέρματος.

Από τότε που ξεκίνησε τις περιηγήσεις της το 2018, έχει διαπιστώσει από πρώτο χέρι το αυξανόμενο ενδιαφέρον για εμπειρίες χειροποίητων αγορών.  Παρόλα αυτά, η διατήρηση αυτών των παραδόσεων δεν είναι εγγυημένη.

Φορέσιμη ποίηση

«Τα εργοστάσια που κάποτε μας προμήθευαν με καουτσούκ και άλλα υλικά είτε έχουν κλείσει είτε βρίσκονται στο στάδιο του κλεισίματος» λέει ο Παντελής.

«Ενώ η προμήθεια υλικών σε τοπικό επίπεδο γίνεται όλο και πιο δύσκολη, η ιστορία μπορεί να μην τελειώσει με αυτή τη γενιά. Η Ολγιάννα ελπίζει ότι αυτή η χιλιόχρονη παράδοση θα συνεχιστεί για τις επόμενες γενιές. Σε μια πόλη που έχει διαμορφωθεί από μύθους και θρύλους, το όνομα Μελισσινός εξακολουθεί να έχει τη βαρύτητά του. Και για τους ταξιδιώτες που αναζητούν ένα αναμνηστικό με ιστορία, αυτά τα αθηναϊκά σανδάλια δεν είναι τίποτα λιγότερο από φορέσιμη ποίηση» καταλήγει η  Julia Eskins στο BBC

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο bbc.com